MEDYANIN ETKİLERİ ÜZERİNE BİR YORUM -SAHİCİLİĞİN DIŞINA KAÇAN BİR ANLAM-

Medyanın toplumsal hayatı çeşitli şekillerde etkilediği söylenegelmektedir. Bu etkilerin boyutu, sınırı hakkında ise farklı görüşler dile getirilmektedir. Medyanın etkileri üzerine en çarpıcı sözleri söyleyen düşünürlerin başında Marshall McLuhan'nın ismi öne çıkmaktadır.

McLuhan, "Benliğimizi tümüyle medya teslim aldı. Kitle iletişim araçları kişisel hayatımız, siyasal ekonomik vs. hayatımızı öylesine yaygın biçimde etkilemektedir ki, ilişmedikleri, dokunmadıkları, değiştirmedikleri hiçbir yanımız kalmadı" diyor. Bu tespitten yola çıktığımızda korkunç bir tablo ile karşı karşıya kalıyoruz.

Ne kadar yönlendiriliyoruz? Tercihlerimizde ne kadar bağımsızız? Yaşadığımız toplumda gerçekte ne kadar özgürüz? Bu soruları felsefî bağlamda genişletmek mümkün. Burada önemli olan husus, medyanın toplumların anlayış ve kavrama özgürlüğünü dejenere edip etmemesidir.

Modern medyalar, insanların özgürce kanaatlere ulaşmasını sağlayan bir aygıt olarak düşünülmektedir. Maalesef durum böyle değil. Neyi seveceğimizi, nasıl seveceğimizi belirleme çabası içinde olan bir düzenekle karşı karşıyayız.

McLuhan, görsel kültürün batı medeniyetinin paradigmasını oluşturan en önemli zeminlerden birisi olduğunu söylüyor. Ona göre: "Görsel uzam tek tip, süreğen ve bağıntılıdır. Bizim batı kültürümüzde rasyonel insan, görsel insandır. Batı insanı görselliği olmayan şeyleri idrak edemez.

Bunlarla ilgili bilinç deneyimlemesi yapamaz." Medya, görsellik üzerine kurulu bir gerçekliktir. Kurgusal olması toplumların manipülasyonunu kolaylaştırmaktadır. Özellikle haber ve magazin programları kitlelerin kavrayışını ciddi şekilde etkilemektedir. Bugün algılama yönetimi diye yeni bir disiplin çıktıysa bu büyük oranda kitle iletişim araçlarının dönüştürme ve yeniden kurma yeteneğine bağlıdır.

Medyanın yaygın etkisi potansiyel olarak hep bir tehlike arz etmektedir. Diplomatik dilin ve medyatik dilin gerçekliğin bulandırılması noktasında buluştukları ortak bir havza var. Medyanın sahip olduğu dil, doğrudan duyulara hitap eden ve eleştirilemeyen bir algı eşiğinden yükselmektedir. Bu eleştirilemezlik kitle iletişim araçları karşısında öznenin edilgenleştirilmesi ile ilgili bir durumu ima etmektedir.

Medyanın, bütünüyle bir denetim aracı haline geldiğini söylemek biraz güç. Öte yandan gelişmiş ülkelerin kitle iletişim araçlarını, politika yapımında, toplumsal yaşamın kurgulanmasında kullandığı da bir gerçek. Hayatı değişik biçimlerde kuşatan, yeni "life style" üreten medyanın özü hakkında daha esaslı tartışmaların yapılması gerektiği bir gerçektir.

Kitle iletişim araçları geliştikçe buna bağlı olarak gerçekliğin kavranabilirliği zayıflıyor. Toplumlar kitleleştikçe manipüle edilmeleri ve yönlendirilmeleri kolaylaşıyor.

Medyanın belki de en çok tartışılması gereken yönü algımızı değiştirerek bizi de olduğumuz kişinin dışında bir kişiye dönüştürme kabiliyetidir. Özellikte televizyon tüm duyulara hitap eden yapısı ile yaşam tarzı ve yaşam modelleri ya da gerçeklikleri üretmede çok elverişli bir imkâna sahip.

McLuhan "televizyon bütün benliğimizle katılmamızı olayın içinde yer almamızı gerektiriyor. Yalnızca bir arka plan gibi işleyişi yok televizyonun. İzleyici olarak sizi kendinize bağlıyor" diyor.

İletişim teknolojilerindeki hızlı gelişme küreselleşme olgusunu geliştirdi. Hızlı iletişim imkanları bilgiyi veri düzeyine indirerek kaotik bir ortam hazırladı. Şimdi 'bir enformasyonun bir enformasyona değmesi' ile yeni bağıntılar ve enformasyonlar üretiliyor.

Bilginin dolaşım hızı toplumların algı düzeyini düşürerek olup bitenleri kavrayamaz hale getiriyor. Artık gerçeği hissetsek bile bunu kanıtlayacak organlarımız köreltildiği için söylenene uyma davranışı gösteriyoruz. Bir çeşit anestezi halinde kendi varoluşumuzu kendi ortamımızdan ayıran simülatif gerçekliklerle sarmalanmış durumdayız.

Türk toplumu etkilere öylesine açık ama bir o kadar da şartlanmış refleksler (ara sıra da olsa) göstermeyen dinamik bir yapı sergiliyor. Özelde televizyonun bombardımanı altında kalan toplumumuz televizyonun ürettiği simülasyonlar içinde yaşamaktadır. Kişilerin eleştirel kabiliyeti artmadan maruz kalınan mesaj bombardımanının etkisinden kurtulmak oldukça zor gözüküyor. Bu yüzden toplumun medyanın 'uyuşturucu' etkisinden kurtulabilmesi için eleştirel aklın geliştirilmesi önemli olmaktadır.

Son zamanlarda iyice çığırından çıkan magazin medyasını da, hayal ve gerçeklik diyalektiği içinde gerçekliğin hayalle yer değiştirmesi çabası olarak düşünebiliriz. Bu hayalinde son derece bayağı ve insanın varlık seviyesini düşüren bir boyutta olması toplumsal yapının sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi açısından endişe verici olmaktadır.

Sonuç olarak medya, algılarımızı yönlendirme ve değiştirme kapasitesine sahip çoğunlukla da yönlendiren bir kolonizasyon aracıdır. Medya, "insanın psişik ya da fiziksel yetilerinin bir uzantısıdır." Bu ünsiyet, gerçekliğin manipülasyonu için yeterli ortamı hazırlamaktadır. Dünyayı algıladığımız ve kavradığımız ortamın fazla işgale uğraması hepimizi düşündürmelidir.

Faruk YAZAR